Zaburzenia osobowości

Dobre przystosowanie, w ciągu całego życia, to nic innego jak elastyczna adaptacja do zmieniających się wymagań, możliwości i ograniczeń, związanych z jego kolejnymi etapami. Ustalone wzorce kreują się na ogół z końcem okresu dojrzewania lub we wczesnych latach dorosłości, są jednak ludzie źle wyposażeni w cechy prospołeczne, co sprawia że nie mogą być w pełni sprawnymi członkami społeczeństwa, mimo iż często sami nie zdają sobie z tego sprawy.

Czym są zaburzenia osobowości?

W czasie funkcjonowania człowieka, ukształtują się pewne sztywne cechy, powodujące nieprzystosowanie, które uniemożliwiają im właściwe pełnienie niektórych ról oczekiwanych przez społeczeństwo. Zaburzenia osobowości, są właśnie wynikiem stopniowego rozwoju nieelastycznych czy wypaczonych wzorców osobowości i zachowania, które prowadzą do źle przystosowanych sposobów postrzegania, myślenia i kontaktu ze światem, często wywołując ogromne cierpienie u chorego. Otoczenie może uważać ich zachowanie za niezrozumiałe, nieprzewidywalne, irytujące oraz mniej lub bardziej nie do przyjęcia. Wiele ludzi nie umie funkcjonować wśród osób z zaburzeniami osobowości, co przynosi chorym znaczne cierpienie emocjonalne. Z kolei inni albo ich nie odczuwają, albo próbują je ukrywać.

Skąd się biorą zaburzenia osobowości?

Od niedawna, jako możliwą przyczynę tych zaburzeń, sporo uwagi poświęca się czynnikom środowiskowym i społecznym, a w szczególności wyuczonym wzorcom obyczajowym i źle przystosowanym w stylu poznawczym. Wiele z tych źle przystosowanych nawyków i stylów poznawczych wywodzi się raczej z zaburzeń więzi, między rodzicami, a dziećmi, niż z różnic temperamentu. Jeżeli te wczesne modele wychowania są niezdrowe mogą predysponować dzieci do wytworzenia wzorca rozwoju osobowości, który w późniejszym życiu prowadzi do zaburzeń osobowości.

Nieznana jest konkretna przyczyna występowania zaburzeń osobowości, głównie dlatego, ze bliżej zajęto się nimi po wyodrębnieniu ich w klasyfikacji DSM-III oraz ich częstego współwystępowania. Wiele ludzi z tymi zaburzeniami nigdy się nie leczy, a ci którzy zwrócili na siebie uwagę lekarzy lub wymiaru sprawiedliwości, mają już w pełni rozwinięte zaburzenie, które poddaje się terapii w celu wyeliminowaniu grupy zdarzeń, prowadzących do zaburzenia. Do zidentyfikowania przyczyny potrzebny jest dłuższy czas badania pacjenta w celu wykrycia przyczyny, pamiętając, ze każde zaburzenie ma indywidualna przyczynę występowania. Podobnie jak przy kształtowaniu cech osobowości, na wystąpienie zaburzenia, wpływają predyspozycje genetyczne, oraz czynniki środowiskowe, poczynając od okresu niemowlęcego, poprzez okres dorastania. Wpływają na to czynniki wewnętrzne, jak i zewnętrzne z wyszczególnieniem modelów wychowania dziecka.

Typy zaburzeń osobowości

Podział kategorii zaburzeń osobowości, jest wyznaczony poprzez DSM-5 oraz według ICD-10. Zaburzenia osobowości podzielono na trzy grupy, na podstawie zachodzących miedzy nimi podobieństw:

Grupa A – jednostki z tymi zaburzeniami wydają się ekscentryczne i dziwnie się zachowują, są podejrzliwe, nieufne oraz wyobcowane. Zaburzenia, które należą do tej grupy to:

  • Paranoiczne
  • Schizoidalne
  • Schizotypowe

Grupa B – osoby z tej grupy maja tendencje do dramatyzowania, są niekonsekwentne i bardzo emocjonalne. Ich impulsywne zachowania, często są połączone z działaniem antyspołecznym. Dodatkowo, charakteryzują się nadmiernym okazywaniem emocji i zabieganiem o uwagę otoczenia, ich nastrój jest chwiejny i płytki, a zachowanie często jest teatralne. Zaburzenia z tej kategorii to:

  • Histrioniczne
  • Z pogranicza {Borderline}
  • Narcystyczne
  • Antyspołeczne

Gruba C- zaburzenia obawowo- lękowe, nacechowane lękiem i obawą. Do tego kryterium zaliczają się zaburzenia:

  • Unikające
  • Zależne
  • Obsesyjno-kompulsyjne

Grupa A

Osobowość paranoiczna

Objawy:

  • Znaczna podejrzliwość wobec innych ludzi
  • Pozbawiona wystarczających podstaw podejrzliwość, że inni nas wykorzystują krzywdzą lub oszukują
  • Zaabsorbowanie bezpodstawnymi wątpliwościami, co do lojalności przyjaciół lub wspólników i do tego czy są oni godni zaufania
  • Niechęć do zwierzania się innym, spowodowana nieuzasadnionym lękiem, że informacje zostaną użyte przeciw nam w złych intencjach
  • Ciągłe noszenie urazów czyli niewybaczanie zniewag, krzywd lub afrontów
  • Wrażliwość na niepowodzenia i odrzucenie
  • Powtarzające się nieusprawiedliwione podejrzenia dotyczące wierności współmałżonka lub partnera seksualnego
  • Odczytywanie ukrytych poniżających lub groźnych znaczeń z niezłośliwych uwag lub zdarzeń Metodą leczenia osobowości paranoicznej jest psychoterapia, zazwyczaj psychodynamiczna, poznawcza lub behawioralna.

Osobowość schizoidalna

Osoba dotknięta tym zaburzeniem, zmaga się z znacząco obniżonym zakresem odczuwania emocjonalnego, co powoduje unikanie społecznych kontaktów i bliskich relacji z innymi. Kontakty interpersonalne nie są takim osobom potrzebne, ograniczają je do minimum tylko do zaspokojenia podstawowych potrzeb. Osoby z tymi cechami nie cierpią z powodu braku umiejętności społecznych, sami wybierają życie w odosobnieniu i sprawiają wrażenie zadowolonych.

Objawy:

  • Brak lub znikoma liczba działań służących przyjemności
  • Chłód emocjonalny, wycofanie się lub spłycenie uczuciowości
  • Ograniczona zdolność wyrażania przyjaznych, ciepłych uczuć lub gniewu wobec innych
  • Brak zainteresowania zarówno pochwałami jak i krytyką
  • Słabe zainteresowanie doświadczeniami seksualnymi z innymi osobami
  • Konsekwentne wybieranie samotnictwa
  • Silne pochłonięcie fantazjowaniem i introspekcją
  • Brak bliskich przyjaciół lub ufnych związków z osobami oraz brak potrzeby takich związków z ludźmi
  • Wyraźna niewrażliwość wobec obowiązujących norm i konwencji społecznych, lekceważenie takich norm i konwencji, nie jest zamierzone

Leczenie osobowości schizoidalnej to przede wszystkim psychoterapia.Najczęściej zaleca się psychoterapię indywidualną, a dopiero później grupową. Osoby z tym zaburzeniem mogą zgłaszać się na terapię chcąc poprawić swoje kontakty z innymi ludźmi, pragnąc wykształcić pewne umiejętności społeczne i stawiając sobie cele do zrealizowania.

Osobowość schizotypowa

Osobowość schizotypowa to zaburzenie z pogranicza schizofrenii i zaburzeń osobowości. Wiele osób z takim zaburzeniem osobowości doświadczyło w dzieciństwie emocjonalnego chłodu ze strony opiekunów, braku akceptacji i rygoryzmu, przez co reagowały na nie wycofaniem oraz zamknięciem się w swoim świecie.

Dominujące objawy:

  • Ekscentryczne zachowania, wygląd
  • Dziwaczne przekonania przy jednoczesnych objawach wycofania społecznego
  • Ludzie z tą osobowością zwykle nie mają poczucia, że nie funkcjonują prawidłowo
  • Posiadanie bardzo ograniczonego wachlarza pokazywanych emocji i częste wyrażanie ich w sposób nieadekwatny do sytuacji
  • Irracjonalne przekonania np. wiara w teleportacje lub własne nadprzyrodzone moce
  • Częste gubienie wątku, dziwaczna, niezrozumiała mowa
  • Rozproszona uwaga
  • Nie dostosowany i ograniczony afekt
  • Dziwne, ekscentryczne lub niezwykłe zachowanie albo wygląd
  • Słaby kontakt z innymi, skłonność do społecznego wycofania
  • Dziwne przekonania, myślenie magiczne wpływające na zachowanie i niespójne z normami kulturowymi
  • Podejrzliwość, nastawienie paranoidalne, natrętne myśli bez wewnętrznego oporu, często o treści dysmorfofobicznej, seksualnej lub agresywnej
  • Niezwykłe doświadczenia percepcyjne z włączeniem iluzji somatosensorycznych, inaczej cielesnych, lub innych, depersonalizacja i derealizacja
  • Puste, rozwlekłe, metaforyczne, nadmiernie wypracowane lub stereotypowe myślenie, przejawiające się dziwacznymi wypowiedziami lub w inny sposób, bez większego rozkojarzenia
  • Niekiedy przemijające epizody z nasilonymi iluzjami, omamami słuchowymi i myślami podobnymi do urojeń, zwykle występujące bez udziału czynników zewnętrznych

Ludzie z osobowością schizotypowa cierpią z powodu swojej odmienności, ale nie widzą potrzeby poddania się leczeniu, ponieważ swoje zachowania uważają za racjonalne. W tym przypadku wdrożenie terapii, dla takich osób, jest bardzo trudne. Niektórym osobom, najlepiej służy krótkoterminowa psychoterapia, w nurcie poznawczo-behawioralnym, skoncentrowana na wybranym problemie. Inni pacjenci skłonni są podjąć dłuższą współpracę z terapeutą, podczas której, uczą się identyfikować i nazywać własne emocje.

Grupa B

Osobowość antyspołeczna

To zaburzenie charakteryzuje się niechęcią do dostosowania się do obowiązujących norm społecznych. Takie osoby, stale przekraczają granice innych i łamią ich podstawowe prawa. Zachowania te, nie wywołują w nich wyrzutów sumienia, jest im jedynie przykro gdy zostaną przyłapani. Takie zachowania występują już w dzieciństwie, przed 15 rokiem życia.

Objawy:

  • Bezwzględne nieliczenie się z uczuciami innych
  • Silna i utrwalona postawa nieodpowiedzialności i lekceważenia norm, reguł i zobowiązań społecznych
  • Niemożność utrzymania trwałych związków z innymi, chociaż nie ma trudności w ich nawiązywaniu
  • Bardzo niska tolerancja frustracji i niski próg wyzwalania agresji, w tym zachowań gwałtownych
  • Niezdolność przeżywania poczucia winy i korzystania z doświadczeń, a w szczególności z doświadczanych kar
  • Wyraźna skłonność do obwiniania innych lub wysuwania pozornie możliwych do uznania racjonalizacji zachowań, które są źródłem konfliktów z otoczeniem
  • Impulsywność, niezdolność planowania
  • Skłonność do rozdrażnienia i agresji, wyrażająca się w notorycznych bójkach i napaściach
  • Wielokrotne dopuszczanie się kłamstw, używanie pseudonimów przestępczych lub oszukiwanie innych dla zysku albo przyjemności

Warunkiem koniecznym do zdiagnozowania ASPD, jest spełnienie kryteriów zaburzeń zachowania przed 15 rokiem życia, a w okresie dorosłości rozszerzenie tych zachowań, przy co najmniej 4 objawach ASPD. Diagnozy nie można stawiać przed 18 rokiem życia. Skuteczność terapii jest znikoma, ponieważ pacjenci nie widzą niczego złego w swoim zachowaniu i są raczej mało zainteresowani leczeniem.

Osobowość histrioniczna

Osoby z tym zaburzeniem mają niestabilną i nadmierną emocjonalność oraz poszukują uwagi otoczenia. Częściej diagnozowana jest u kobiet.

Objawy:

  • Brak poczucia komfortu w sytuacjach, w których nie jest się w centrum uwagi
  • Interakcje z innymi charakteryzują się często niestosownym kuszeniem erotycznym lub zachowaniami prowokacyjnymi
  • Płytkie i szybko zmieniające się uczucia
  • Konsekwentne wykorzystywanie wyglądu fizycznego do zwracania na siebie uwagi innych
  • Używanie stylu wypowiedzi, który jest bogaty w emocje i ubogi w konkretne informacje
  • Zachowanie „na pokaz” teatralne, nadmierna potrzeba pokazywania emocji
  • Łatwość ulegania wpływom
  • Traktowanie związków jakby były głębsze niż w rzeczywistości są

Główną metodą leczenia jest psychoterapia, która charakteryzuje się silnymi emocjami i dramatycznością oraz oczekiwaniami szczególnego skupienia na pacjencie. Zazwyczaj pacjenci zgłaszają się z powodu konfliktów i kryzysów w relacjach z innymi ludźmi. Bardzo często w czasie terapii pacjent próbuje uwodzić terapeutę.

Osobowość z pogranicza, Borderline

Warto pamiętać że BPD wprowadzono stosunkowo niedawno, bo w połowie dwudziestego wieku i jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych zaburzeniem. Rozpoznawalność tej kategorii może wiązać się z tym że bardzo wielu pacjentów można „upchnąć” w tej kategorii.

Objawy:

    • Gorączkowe wysiłki uniknięcia odrzucenia
    • Niestabilne i intensywne związki interpersonalne, charakteryzujące się wahaniami pomiędzy skrajnymi stanami- idealizowaniem lub pozbawieniem wartości
    • Zaburzenia tożsamości, wyraźnie i uporczywie niestabilny obraz samego siebie lub poczucia własnego ja

Impulsywność w co najmniej dwóch sferach, które są potencjalnie autodestrukcyjne np. wydawanie pieniędzy, seks, nieostrożna jazda, kompulsywne jedzenie

  • Nawracający zachowania, gesty lub groźby samobójcze albo działania o charakterze autodestrukcyjnym
  • Niestabilność emocjonalna spowodowana wyraźnymi wahaniami nastroju
  • Chroniczne poczucie pustki
  • Niestosowny, intensywny gniew lub trudności z kontrolowaniem gniewu
  • Przelotne, związane ze stresem myśli paranoiczne lub poważne symptomy rozpadu osobowości

Objawy zaburzenia można zaobserwować zazwyczaj w drugiej dekadzie życia lub na początku trzeciej i utrzymują się w późniejszym okresie. Tak jak każde zaburzenie osobowości jest trudne do leczenia, ale współcześnie jest wielu psychoterapeutów specjalizujących się w tym zagadnieniu.

Osobowość narcystyczna

Ludzie z tym zaburzeniem, uważają się za wyjątkowych w większości aspektów życia. Mają poczucie wyższości i wyolbrzymiają swoje osiągnięcia, pragną być podziwiani. Cechuje się również brakiem empatii i paradoksalnie, mimo całej tej „postawy wielkościowej” mają kruche poczucie własnej wartości i często czują się nic niewarci. Głównie koncentrują się na swojej powierzchowności.

Objawy:

  • Jednostka ma wyolbrzymione poczucie własnej wartości, wyolbrzymia swoje osiągnięcia i talenty, oczekując uznania własnej wyższości, niewspółmiernie do rzeczywistych dokonań
  • Pochłaniają fantazję o nieograniczonym własnym powodzeniu, mocy, wybić z tych zdolnościach, urodzie czy miłości idealnej
  • Przekonana jest o własnej wyjątkowości i unikalności, którą mogą zrozumieć tylko inni wyjątkowi bądź zajmujący wysoką pozycję
  • Wymaga przesadnego podziwu
  • Ma poczucie posiadania specjalnych uprawnień/ specjalnego traktowania
  • Wykorzystuje innych do osiągnięcia własnych celów
  • Brak jej empatii, niechętnie rozpoznaje cudze uczucia
  • Często zazdrości innym lub uważa że im nie jej zazdroszczą
  • Aroganckie, wyniosłe zachowanie się lub postawa

NPD dotyka mniej niż 1% populacji, z przewaga u mężczyzn. Jako, że te osoby są przekonane o swojej racji, rzadko słuchają innych co skutkuje tym, że ciężko wyleczyć takie osoby, ponieważ nie udają się po pomóc i nie uznają autorytetów.

Grupa C

Osobowość zależna

Osoby z tym zaburzeniem charakteryzują się niską samooceną i nie docenieniem siebie z jednoczesnym przecenianiem innych. Mają poczucie bezradności i owładnia nimi strach gdy mają zostać same. Mają problemy w samodzielnym funkcjonowaniu i potrzebują stałej opieki, one same mają problemy z wyrażeniem sprzeciwu i są gotowe na poświęcenia, byleby mieć kogoś obok.

Objawy:

  • Jednostka ma trudności w podejmowaniu codziennych decyzji I potrzebuje zapewnić ze strony innych
  • Potrzebuje innych osób by wzięli odpowiedzialność za większość istotnych sfer jej życia
  • Ma trudności w wyrażaniu sprzeciwu wobec innych, ponieważ boi się utraty poparcia lub dezaprobaty
  • Ma trudności w inicjowaniu przedsięwzięć lub robieniu czegoś samodzielnie, brak jej pewności siebie w osądach
  • Robi bardzo wiele by zyskać miłość, troskę i wsparcie, ze strony innych, do tego stopnia, że z własnej woli, podejmuje działania, które innym wydają się nieprzyjemne
  • W chwilach samotności odczuwa dyskomfort i bezradność, spowodowana nadmiernym lękiem, że nie będzie umiała o siebie zadbać
  • Bliska relacja się kończy, pilnie poszukuje następnych związków jako źródła opieki wsparcia
  • W nierealistyczny stopniu pochłaniają ją lęki, że w sytuacji opuszczenia będzie musiała sama o siebie zadbać

Podstawową formą leczenia osobowości zależnej jest psychoterapia, najczęściej psychodynamiczna, poznawcza lub interpersonalna. Takie osoby wykazują silną motywację do psychoterapii, ze względu na siłę i autorytet terapeuty. Istnieje silne zagrożenie współwystępowaniu depresji, zaburzeń lękowych, oraz podatność na zaburzenia psychosomatyczne. W indywidualnych przypadkach może być konieczne leczenie farmakologiczne.

Osobowość unikająca

Osoby z osobowością unikającą, uważają, że aby przetrwać, należy jak najmniej znaczyć i rzucać się w oczy. Uważają się, za osoby społecznie nieudolne, zamartwiają się krytyką oraz odrzuceniem przez otoczenie, oraz odczuwają dyskomfort w nowych sytuacjach społecznych.

Objawy:

  • Unikanie działalności zawodowej wymagającej znaczących kontaktów międzyludzkich, z powodu lęku przed krytyką, dezaprobatą lub odrzuceniem
  • Niechęć do angażowania się w relacje z innymi ludźmi, chyba że w sytuacji pewności bycia lubianym
  • Powściągliwość w kontaktach intymnych
  • Zaabsorbowanie myślami o krytyce lub odrzuceniu
  • Zahamowanie w nowych sytuacjach międzyludzkich, z powodu poczucia własnej nieadekwatności
  • Postrzeganie siebie jako osoby, której brakuje kompetencji społecznych
  • Niechętnie podejmuje ryzyko osobiste lub nie angażuje się w nowe działania, ponieważ mogą okazać się zawstydzające

Leczenie powinno być poprzedzone diagnozą, aby przystąpić do psychoterapii, w przypadkach trudnych wskazane jest podjęcie równoległego leczenia farmakologicznego. Odnoście leczenia zaburzeń lękowych wskazana jest terapia: poznawczo behawioralna, poznawcza, interpersonalna lub psychodynamiczna.

Osobowość obsesyjno-kompulsywna

Objawy:

  • Wykazuje perfekcjonizm upośledzający, z powodu niesprostania własnym nadmiernie podwyższonym wymaganiom
  • Pochłaniające szczegóły, reguły, listy i porządek
  • Wykazuje sztywność i upór
  • Jest nadmiernie sumienny, skrupulatny i nieelastyczny w kwestiach moralności, etyki i wartości
  • Nie jest w stanie pozbyć się zużytych i bezwartościowych przedmiotów, nawet jeśli nie mają wartości sentymentalnej
  • Przejawia skąpstwo w wydatkach na siebie i innych, pieniądze postrzega jako zabezpieczenie na ewentualne nadejście katastrofy
  • Nadmiernie poświęca się pracy i wydajności, stroni od rozrywek i przyjaźni
  • Niechętnie zleca zadania innym lub współpracuje z innymi, jeśli nie podporządkowują się oni całkowicie jego sposobowi wykonywania prac

Jak leczyć zaburzenia osobowości?

Formą leczenia zaburzeń osobowości anankastycznej jest psychoterapia: psychodynamiczna, poznawczo behawioralna, interpersonalna. Przed podjęciem działań konieczna jest opinia diagnostyczna, gdzie opierając się na diagnozie zleca się psychoterapię lub włącza również farmakoterapię jeśli są sygnały występowania innych objawów zaburzeń.